Jean-Georges VIBERT (1840 - 1902), Napoléon I chơi đùa với Hồng y Fesch. Sơn dầu trên canvas © Bảo tàng Haggins
Từ xa xưa, cờ vua được biết đến như là một trò chơi chiến lược xuất sắc, một biểu tượng tao nhã của nghệ thuật chiến tranh, nó trở thành trò chơi của các vị vua kể từ thời Trung cổ. Thậm chí ngay cả hoàng đế Napoléon Bonaparte, vị vua của nước Pháp, cũng không thể thờ ơ với nó. Điều đáng ngạc nhiên là ông chưa bao giờ trở thành một hảo thủ !
Tại một nơi ở thủ đô Paris đầy sôi động, giữa những tiếng nâng cốc và những lời trò chuyện xì xầm, chàng trung úy trẻ Napoleon Bonaparte tìm thấy niềm niềm đam mê và thách thức tại quán cà phê nổi tiếng Café de la Régence. Đây không chỉ là một quán cà phê bình thường mà là nơi tụ hội của những danh thủ cờ vua vào cuối thế kỷ 18, nơi những trận chiến trí óc gay cấn không kém gì trên chiến trường thực sự.
Napoleon, người đã học cờ vua từ những năm tháng còn là sinh viên tại Brienne, bị cuốn hút không chỉ bởi sự phức tạp của trò chơi mà còn bởi sự tương đồng đáng ngạc nhiên của nó với các chiến lược quân sự. Mỗi quân cờ tương ứng với một binh chủng trong quân đội, từ quân tốt tượng trưng cho lính bộ binh đến vua và hoàng hậu tượng trưng cho trái tim của một đế chế. Tuy nhiên, cách tiếp cận cờ vua của Napoleon lại rất khác thường, phản ánh chiến thuật quân sự tương lai của ông. Ông ưa thích những nước đi táo bạo, không lường trước, thường xuyên mạo hiểm hi sinh quân nhằm lừa dối đối thủ. Phong cách của ông là một sự tương phản rõ rệt so với học thuyết cờ vua thịnh hành vào thời đó, ưu tiên cho các chiến lược cẩn thận, được lên kế hoạch tốt.
Một trong những câu chuyện lưu truyền kể về cuộc đối đầu định mệnh giữa Napoleon và François-André Danican Philidor, bậc thầy cờ vua được mệnh danh là “Hoàng đế”. Câu chuyện diễn ra vào một buổi tối sương mù năm 1795, quán cà phê náo nức sự mong chờ khi Napoleon, tràn đầy sự kiêu hãnh của tuổi trẻ, thách thức Philidor, người có kinh nghiệm dày dặn, trong một trận đấu sẽ được nhớ mãi với thời gian.
Trận đấu là một màn trình diễn của thiên tài chiến thuật và lòng can đảm dũng cảm. Napoleon, với đặc điểm nổi bật của mình, đã bắt đầu một cuộc tấn công mạnh mẽ, phản ánh chiến thuật tương lai của ông tại Áo. Philidor, không hề bối rối, đáp trả bằng những nước đi khéo léo, tính toán, thể hiện trí tuệ của một chiến lược gia lão luyện.Trận đấu tại Café de la Régence đã trở thành một khoảnh khắc định hình cho Napoleon, không chỉ là một người chơi cờ, mà còn là một chỉ huy quân sự. Nó đã dạy ông giá trị của sự táo bạo, nghệ thuật bất ngờ, và tầm quan trọng của việc suy nghĩ trước vài nước cờ, những bài học mà ông sẽ mang theo mình ra chiến trường châu Âu.
Khi ông rời khỏi quán cà phê vào đêm hôm đó, dưới bầu trời đầy sao của Paris, Napoleon biết rằng cờ vua không chỉ là một trò chơi đối với ông. Đó là một lời tiên tri về số phận của mình, một sân chơi luyện tập cho những trận chiến vĩ đại sắp tới. Trong những động thái phức tạp của các quân cờ, ông thấy sự bung trải của tương lai, một nơi ông không chỉ di chuyển vua và hậu trên bàn cờ, mà chính ông sẽ trở thành một hình tượng lớn trên bàn cờ châu Âu, một bậc thầy về chiến lược và chinh phục trong đời thực.
Cờ vua đã đi theo ông trong suốt cuộc đời binh nghiệp. Một sự tích được nhiều người nói đến là khi Napoleon đang chơi cờ với thống chế Berthier ở cung điện Tuileries thì nhận được thông báo rằng đại sứ Ba Tư muốn được diện kiến. Ở buổi gặp mặt, vị đại sứ tỏ vẻ đắc ý khi nói với Napoleon rằng kỵ binh của Ba Tư mới là đệ nhất. Để đáp lại sự kiêu ngạo đó, Napoleon lệnh cho bốn vạn kỵ binh Pháp diễu hành ở quảng trường Tuileries vào sáng hôm sau, dưới sự chứng kiến của vị đại sứ nọ. Ở Ai Cập, Napoleon chơi cờ với M. Poussielgue và M. Amédée Jaubert. Trong chiến dịch Ba Lan, đối thủ của ông là Murat, Bourrienne, Berthier… Một trong những đối thủ của ông là công tước xứ Bassano viết về ông:
‘Hoàng đế không khéo léo trong việc dàn trận ở giai đoạn đầu ván cờ, ông thường bị thiệt quân ở giai đoạn này. Tuy nhiên nhờ vào tài thao lược của mình, ông thường lật ngược tình thế với những nước đi mang tính sáng tạo và đầy bất ngờ.
Vào năm 1815, sau khi quân Pháp thất trận, ông bị lưu đày đến Saint Helena – một hòn đảo hẻo lánh cách xa châu Âu. Trong không gian tĩnh lặng của hòn đảo, Napoleon thường xuyên chìm đắm vào thế giới cờ vua. Ông cũng nhận được ít nhất hai bàn cờ Trung Quốc, trong đó có một bàn cờ được tặng bởi một vị thống chế Ấn Độ, John Elphinstone, như một lời cảm ơn vì đã cứu mạng người anh của ông. Bàn cờ độc đáo được chế tác từ ngà voi có khắc dấu hiệu hoàng gia, đã làm Napoleon hài lòng nhưng cũng gây khó chịu cho người gác tù. Ngày nay, một số quân cờ từ các bộ cờ của Napoleon được bảo tồn trong các bảo tàng Pháp và tư nhân, đôi khi xuất hiện trong các cuộc đấu giá, là những kỷ vật nhạt nhòa về cuộc đời và tính cách của ông: một chiến lược gia vĩ đại nhưng cũng là một vị hoàng đế mê cờ.
Bài viết của tác giả Kỳ Đồng